Hypnose en doemdenken: wanneer je brein vastloopt in het ergste scenario

Vrijwel iedereen kent het: gedachten die automatisch naar het ergste mogelijke scenario springen. Wat als dit misgaat? Wat als ik ziek word? Wat als dit nooit meer goedkomt?

Of nog erger, je geeft de meest vreselijke antwoorden op deze vragen al.

Dit patroon van denken noemen we doemdenken. Hoewel het vaak wordt afgedaan als “gewoon piekeren”, laat wetenschappelijk onderzoek zien dat doemdenken een diepgeworteld cognitief en neurobiologisch proces is, met duidelijke gevolgen voor mentale en lichamelijke gezondheid.

In dit artikel onderzoeken we wat doemdenken precies is, hoe het ontstaat, waarom het zo hardnekkig kan worden en hoe het zich soms ontwikkelt tot een automatische gewoonte. Daarnaast kijken we naar de rol van hypnose en zelfhypnose bij het doorbreken van deze patronen, ondersteund door recente inzichten uit psychologie en neurowetenschap.

Wat is doemdenken?

Doemdenken, in de wetenschappelijke literatuur vaak aangeduid als catastrophizing, is een cognitieve stijl waarbij iemand geneigd is om situaties automatisch te interpreteren als bedreigend, gevaarlijk of uitzichtloos. Het brein springt daarbij vooruit naar het slechtst denkbare scenario, vaak zonder realistische onderbouwing.

Onderzoek binnen de klinische psychologie laat zien dat doemdenken niet alleen voorkomt bij angststoornissen, maar ook sterk samenhangt met depressie, chronische stress, trauma en lichamelijke klachten zoals pijn en vermoeidheid[1][2].

Belangrijk is dat doemdenken geen bewuste keuze is. Het gebeurt meestal automatisch, snel en buiten het bewuste denken om. Dat maakt het zo lastig te stoppen met “gewoon positief denken”.

Doemdenken als overlevingsmechanisme

Vanuit evolutionair perspectief is doemdenken niet per definitie verkeerd. Het menselijk brein is geëvolueerd om gevaar snel te detecteren. Negatieve informatie krijgt daarom van nature meer aandacht dan neutrale of positieve informatie. Een fenomeen dat bekendstaat als negativity bias.

Mindfulness- en cognitief onderzoek laat zien dat dit mechanisme bedoeld is om te overleven, maar in de moderne samenleving vaak doorschiet[3]. Het brein blijft dreiging scannen, ook wanneer er objectief geen acuut gevaar is.

Bij mensen die langdurige stress, onveiligheid of trauma hebben ervaren, raakt dit waarschuwingssysteem vaak chronisch overactief. Het gevolg: een brein dat voortdurend “aan” staat.

Mogelijke oorzaken van doemdenken

1. Vroege ervaringen en conditionering

Verschillende studies tonen aan dat cognitieve patronen zoals doemdenken vaak ontstaan in de kindertijd of adolescentie. Opgroeien in een omgeving waarin veel onzekerheid, emotionele onveiligheid of onvoorspelbaarheid was, vergroot de kans dat het brein leert: “Ik moet altijd voorbereid zijn op het ergste.”

Deze vroege conditionering vormt als het ware een mentale blauwdruk die later automatisch geactiveerd wordt[4].

2. Chronische stress en overbelasting

Langdurige stress heeft een aantoonbare invloed op hersengebieden die betrokken zijn bij emotieregulatie en risicobeoordeling, zoals de amygdala en de prefrontale cortex. Onder chronische stress neemt de activiteit in angstnetwerken toe, terwijl het rationele, regulerende deel van het brein minder effectief wordt (bron 2).

Hierdoor wordt het steeds lastiger om doemgedachten te relativeren, zelfs wanneer iemand cognitief wéét dat ze niet kloppen.

3. Trauma en onvoorspelbaarheid

Traumaonderzoek laat zien dat het brein na ingrijpende gebeurtenissen vaak blijft leven in een staat van verhoogde waakzaamheid. Doemdenken fungeert dan als een poging tot controle: als ik alles vooraf bedenk, kan ik me beschermen.

Dit verklaart waarom doemdenken vaak voorkomt bij mensen met een trauma-achtergrond, ook wanneer het trauma al lang geleden is[5].

De nadelige gevolgen van doemdenken

Hoewel doemdenken bedoeld is als bescherming, heeft het op de lange termijn juist schadelijke effecten.

Mentale gevolgen

• Verhoogde angst en paniekklachten
• Verhoogd risico op depressieve symptomen
• Verminderde stressbestendigheid

Lichamelijke gevolgen

• Verhoogde spierspanning
• Verstoorde ademhaling
• Verhoogde cortisolspiegels
• Slechtere slaapkwaliteit

Onderzoek toont aan dat mensen die sterk geneigd zijn tot catastrophizing, meer lichamelijke klachten ervaren, zelfs bij vergelijkbare medische omstandigheden (bron 1).

Wanneer doemdenken een gewoonte wordt

Een belangrijk inzicht uit recent onderzoek is dat doemdenken vaak niet langer een reactie op de werkelijkheid is, maar een aangeleerde mentale gewoonte.

Door herhaling versterkt het brein de bijbehorende neurale netwerken. Elke keer dat hetzelfde doemscenario wordt afgespeeld, wordt het pad toegankelijker. Dit proces is een vorm van neuroplasticiteit: het brein leert wat het vaak doet[6].

Na verloop van tijd ontstaat er een automatische lus:

1. Trigger
2. Doemgedachte
3. Angstreactie
4. Bevestiging: “Zie je wel, het is gevaarlijk.”

Waarom rationeel denken vaak niet helpt

Veel mensen proberen doemdenken te bestrijden met logica of positieve affirmaties. Hoewel dit op korte termijn soms verlichting geeft, laat onderzoek zien dat cognitieve correctie alleen vaak onvoldoende is.

De reden: doemdenken ontstaat meestal onder het niveau van bewust denken, in het emotionele en autonome zenuwstelsel. Zolang dit systeem gevaar blijft registreren, blijven doemgedachten terugkomen (bron 3).

De rol van hypnose bij doemdenken

Hypnose richt zich juist op die diepere lagen van het brein waar automatische patronen ontstaan. Tijdens hypnose verschuift de aandacht naar binnen en komt het brein in een staat van verhoogde focus en ontvankelijkheid.

Neurowetenschappelijk onderzoek laat zien dat hypnose gepaard gaat met veranderingen in hersenactiviteit, met name in netwerken die betrokken zijn bij zelfbewustzijn, emotieregulatie en automatische gedachten (bron 2).

Hierdoor kan hypnose helpen om:

• automatische doemgedachten te onderbreken
• de emotionele lading ervan te verminderen
• nieuwe, veiligere reacties te installeren

Hypnotherapie: het herprogrammeren van automatische patronen

Binnen hypnotherapie wordt doemdenken niet gezien als “fout denken”, maar als een beschermingsstrategie die ooit logisch was. Door in trance contact te maken met de oorsprong van het patroon, kan het brein leren dat het nu niet meer nodig is.

Onderzoek suggereert dat hypnotherapeutische interventies effectief kunnen zijn bij angst, stress en ruminatie, juist omdat ze werken op het impliciete geheugen en automatische reacties[7].

Met regressie kun je bijvoorbeeld bij het eerste moment komen waarop doemdenken begon. Je kunt vervolgens iets met dat moment doen, waardoor het doemdenken verandert en je ook alle gebeurtenissen daarna waarbij doemdenken een rol speelde op een andere manier opslaat. Hierdoor kan de hele gewoonte van doemdenken veranderd worden, waardoor je een echte transformatie ondergaat.

Zelfhypnose als dagelijks hulpmiddel

Naast hypnotherapie blijkt ook zelfhypnose een waardevolle methode om doemdenken te verminderen. Door regelmatig zelfhypnose toe te passen:

• leert het zenuwstelsel sneller schakelen naar rust
• vermindert de automatische dreigingsperceptie
• ontstaat meer mentale flexibiliteit

Studies tonen aan dat zelfhypnose kan bijdragen aan betere emotieregulatie en stressreductie, mits consistent toegepast (bron 6).

Voor zelfhypnose hebben wij ook een gratis opname die je kunt beluisteren.

Het is bij zelfhypnose handig om op een rustige plaats te gaan zitten of liggen, comfortabele kleding aan en dan te ontspannen. Doe dit bijvoorbeeld als je kinderen op school of bij vrienden zijn, zodat je dit ongestoord kunt doen.

Voor beginners zijn er vaak veel opnames die je kunt vinden die je helpen om alles wat positiever in te zien.

Zoals deze mp3 die je van ons krijgt.

Doemdenken doorbreken vraagt herhaling, geen wilskracht

Een cruciaal inzicht is dat doemdenken niet verdwijnt door “harder je best doen”. Het vraagt om hertraining van het brein. Hypnose en zelfhypnose sluiten hierbij aan doordat ze:

• het automatische niveau aanspreken
• herhaling mogelijk maken
• veiligheid in het zenuwstelsel vergroten

Dit maakt het mogelijk om oude patronen stap voor stap te vervangen door realistischere, mildere reacties.

Doemdenken is te veranderen

Doemdenken is geen zwakte, geen gebrek aan positiviteit en geen bewuste keuze. Het is een aangeleerd patroon van het brein, vaak ontstaan uit bescherming, maar uiteindelijk schadelijk geworden.

Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat doemdenken diep verankerd kan raken in automatische systemen. Juist daarom kunnen methoden zoals hypnose en zelfhypnose waardevol zijn: ze werken daar waar het patroon ontstaat.

Niet door het denken te forceren, maar door het brein opnieuw te leren dat het veilig is om los te laten.

Hypnose leren om doemdenkers te helpen

Wil jij mensen helpen om de wereld positiever te zien? Dan is kennis van hypnose erg waardevol. Kom eens naar een gratis online masterclass voor een kennismaking.

Of schrijf je direct in voor een van onze evenementen of opleidingen.

De opleiding is bij ons klassikaal te volgen, of je doet online live mee met de les en de klas. Ideaal als je een digitale nomade bent, of gewoon niet in de buurt van Assendelft woont.

Heb je een vraag over onze opleiding? Plan hier een 1-op-1 gesprek.

Bronnen: