Misschien herken je dit wel. Je zit gewoon thuis, er is niks aan de hand, en opeens slaat die bekende angstige onrust toe. Je hart begint sneller te kloppen, je ademhaling wordt oppervlakkig en die vervelende spanning kruipt door je hele lichaam. Waarom nou weer? Er is toch helemaal niks gebeurd?
Je bent niet gek en je bent zeker niet de enige. Sterker nog, één op de drie mensen in Nederland herkent dit gevoel. Dat zijn bijna zes miljoen mensen die weten hoe het is om plotseling overweldigd te worden door angst, zonder dat ze precies kunnen zeggen waarom.
Nu kom je misschien cijfers tegen dat zo'n 20 procent van de Nederlanders tussen de 18 en 75 jaar leven met een gegeneraliseerde angststoornis, of daar last van hebben gehad (1). Dat klinkt heel officieel en medisch, maar wat betekent dat eigenlijk? Het betekent dat je je zorgen maakt over van alles en nog wat, terwijl je verstand je vertelt dat er geen direct gevaar is. Het treft vooral mensen tussen de 50 en 60 jaar, maar eerlijk gezegd zie ik het steeds vaker bij jongere mensen.
Het interessante is dat je waarschijnlijk denkt: 'Ik heb angst.' Maar dat klopt niet helemaal. Je hebt geen angst, zoals je een kopje koffie hebt of een huis hebt. Je doet angst. Dat klinkt misschien gek, maar het maakt wel een verschil. Want als jij het doet, kun je ook iets anders doen.
Ik snap dat dit momenteel misschien nog niet helemaal binnenkomt. Dat is ook logisch, want als je midden in die angst zit, voelt het alsof het je overkomt. Alsof je er niks aan kunt doen. Maar niets is minder waar. Je kunt er wel degelijk iets aan doen, en dat ga ik je laten zien.
Hoe komt het dat je opeens angst doet?
Stel je voor: je zit rustig op de bank, er gebeurt letterlijk niets, en toch begint je lichaam opeens te reageren alsof er een leeuw voor je staat. Gek he? Maar er is wel degelijk iets aan de hand, ook al zie je het niet meteen.
Wanneer angst handig is en wanneer niet
Laten we even teruggaan naar de tijd dat wij nog jagers en verzamelaars waren. Dan was angst je beste vriend. Zie je een beer? Angst! Je hart gaat tekeer, je spieren spannen zich, je ademhaling schiet omhoog en je rent weg. Perfect systeem. Binnen een uur of anderhalf ben je weer rustig als de beer weg is.
Maar wat nou als er helemaal geen beer is? Dan zit je met chronische angst. Je lichaam blijft dan maar doordraaien alsof het gevaar er nog steeds is. Het is alsof je autoalarm de hele nacht afgaat terwijl er niemand aan je auto zit. Uitputtend.
Wat er in je hoofd gebeurt als je angst doet
Je hersenen zijn best ingewikkeld, maar drie delen doen het meeste werk als het om angst gaat: je amygdala, hippocampus en prefrontale cortex. Denk aan je amygdala als een overijverige beveiliger.
Die amygdala van jou scant de hele dag: "Gevaar? Geen gevaar? Gevaar? Geen gevaar?" Als je veel angst doet, staat die beveiliger continu op scherp. Je hippocampus bewaart al die nare herinneringen netjes op, en je prefrontale cortex zou eigenlijk moeten zeggen: "Rustig aan, er is niks aan de hand" met behulp van GABA, een rustgevende stof.
Alleen bij mensen die veel angst doen, raakt dat hele systeem uit balans. Te veel glutamaat (dat je opfokt) en te weinig GABA (dat je kalmeert). Het is alsof je gaspedaal vastzit en je rem het niet doet (2).
Waarom je toch angst doet als er 'niks' is
Hier wordt het interessant. Je brein is namelijk veel sneller dan jij denkt. Soms heeft het al besloten dat er gevaar is voordat jij er erg in hebt. Dat gebeurt via je limbische systeem. Het deel dat je instincten regelt.
Toen ik nog in de bouw werkte, kende ik een gast die plotseling niet meer op ladders kon klimmen. Geen idee waarom. Later bleek dat hij een paar weken eerder bijna van een ladder was gevallen, maar hij had er verder niet bij stilgestaan. Zijn brein wel.
Misschien zit het ook wel in je genen. Sommige mensen hebben gewoon meer aanleg om met angst te reageren op dingen. Net zoals de een makkelijker bruin wordt dan de ander.
Daarnaast kunnen lichamelijke dingen je flink parten spelen. Te veel koffie, te weinig slaap, hormonen die door elkaar raken. Het kan allemaal bijdragen aan dat angstige gevoel. En oude gebeurtenissen? Die kunnen jaren later nog opduiken zonder dat je de link legt. Zo werkt ons brein nu eenmaal.
Maar hier is het goede nieuws: als jij het doet, kun je ook leren om iets anders te doen.
Wat doet dit angst-doen met je dagelijkse leven?
Wanneer je continu bezig bent met angst doen, heeft dat gevolgen. Grote gevolgen, om precies te zijn. Het vreet aan je energie, het beïnvloedt je relaties en het kan zelfs bepalen welke keuzes je wel en niet maakt. Op je werk gaat het mis...
Stel je voor: je zit in een vergadering en je baas vraagt of jij die presentatie volgende week wilt geven. Je hart slaat over, je mond wordt droog en je voelt die bekende spanning opkomen. Voor je het weet hoor je jezelf zeggen: "Eh, ik denk dat Marc dat beter kan."
Dit herhaalt zich. Keer op keer. En voor je het weet, zie je collega's die minder ervaring hebben dan jij wel die promoties krijgen. Niet omdat zij beter zijn, maar omdat zij niet bezig zijn met angst doen wanneer er kansen komen.
Sommige mensen bereiken daardoor niet eens het opleidingsniveau dat bij hun intelligentie past. Of ze nemen werk aan dat eigenlijk onder hun niveau is, gewoon omdat het 'veilig' voelt. Herken je dit? Dan doe je angst op een manier die je carrière tegenhoudt (3).
Thuis wordt het ook ingewikkeld
Je partner snapt het niet altijd. "Waar ben je nou bang voor?" vragen ze dan. Maar hoe leg je uit dat je bezig bent met angst doen over dingen die er nog niet eens zijn? Of over situaties die misschien wel, misschien niet gaan gebeuren?
Die spanning tussen jullie voelen de kinderen ook. Kinderen zijn radardetectors voor dit soort dingen. Ze horen het aan je stem, zien het aan je houding. Sommige kinderen gaan dan extra lief doen, alsof zij jouw problemen kunnen oplossen. Andere kinderen gaan juist rottigheid uithalen, omdat dat tenminste duidelijke aandacht oplevert.
Het rare is: hoe meer je angst doet over je relaties, hoe meer je die relaties onder druk zet. Het wordt een soort zelfvervullende voorspelling (4).
Je gaat steeds meer vermijden
Hier begint het vaak heel klein. Je gaat niet naar dat verjaardagsfeest, omdat je je niet lekker voelt. Je neemt die telefoon niet op omdat je even geen zin hebt in gepraat. Je zegt af voor die afspraak, omdat het verkeer misschien druk is.
Eén keer afzeggen is geen probleem. Maar wanneer dit een patroon wordt, ben je eigenlijk bezig met je wereld steeds kleiner maken. Je trekt je terug, je vermijdt situaties, en voor je het weet ben je gevangene geworden van je eigen angst-doen.
Het vervelende is dat vermijden kortstondig werkt. Je voelt je inderdaad opgelucht als je thuisblijft in plaats van naar dat feest te gaan. Maar de volgende keer wordt het alleen maar moeilijker om wel te gaan. En de keer daarna nog moeilijker (5).
Soms grijpen mensen dan naar drank of pillen om die angstgevoelens weg te nemen. Dat lijkt te helpen, maar eigenlijk maak je het probleem alleen maar groter. Je leert jezelf niet om anders met die gevoelens om te gaan, je verdooft ze alleen maar.
Maar hier is het goede nieuws: als jij degene bent die dit allemaal doet, ben jij ook degene die er iets aan kan veranderen.
Wat triggert dat angstgevoel eigenlijk?
Je weet nu dat je het zelf doet, maar wat zet dat proces dan precies in gang? Want je gaat niet zomaar ineens angst doen zonder dat er iets is wat dat opstart. Het is net als met autorijden, je gaat ook niet zomaar gas geven zonder dat je de sleutel hebt omgedraaid.
Wat je onbewust tegen jezelf zegt
Het gekke is dat slechts 5% van wat we doen bewust gebeurt. Die andere 95% draait gewoon op de automatische piloot. Stel je voor dat je een computer hebt waar allerlei programma's op draaien die jij niet eens kent. Zo werkt je brein ook. Er draaien programma's die beslissen hoe jij je voelt, zonder dat je daar bewust bij stilstaat.
Die programma's ontstaan vaak door wat je vroeger hebt meegemaakt. Misschien werd je als kind uitgelachen toen je iets voorlas. Nu, dertig jaar later, word je nog steeds nerveus bij presentaties. Logisch? Niet echt. Maar je onbewuste brein draait nog steeds dat oude programma: 'presenteren is gevaarlijk'.
Je amygdala, dat alarm-dingetje in je hoofd, scant de hele dag of alles veilig is. Ziet het iets wat lijkt op die oude 'gevaarlijke' situatie? Alarm! En daar gaat je hart weer. Terwijl er helemaal niks aan de hand is.
Je lijf doet ook mee
Wist je dat koffie drinken letterlijk een stressreactie in je lichaam opwekt? Cafeïne zorgt ervoor dat je lichaam adrenaline gaat aanmaken. Voor sommige mensen is dat prima, maar als je al gevoelig bent voor angst, kan dat ene kopje koffie je over de rand duwen. Je hart gaat sneller kloppen, je wordt zweeterig en nerveus. Dat zijn precies de symptomen die je angst versterken.
Slaap is ook zo'n factor waar mensen vaak aan voorbijgaan. Slaapgebrek maakt je emotieregulatie kapot. Het is alsof je op één been probeert te lopen, natuurlijk voel je je dan wankel. Onderzoek geeft zelfs aan dat een slechte slaapkwaliteit een hele krachtiger voorspeller is voor het ontwikkelen van angsten (6).
Oude pijn die doorwerkt
Dan heb je nog die diepere lagen. Traumatische ervaringen werken soms jaren door, ook al denk je dat je eroverheen bent. Niet iedereen die iets naar meemaakt krijgt PTSS, dat hangt van veel factoren af. Maar wat wel kan gebeuren is dat je lichaam in een soort permanente alarmstand blijft (7).
Je voelt je dan constant alsof er elk moment iets kan gebeuren. Die chronische spanning zorgt voor hoofdpijn, strakke spieren en hartkloppingen. Dat zijn allemaal dingen die je angst aanwakkeren. Het is een cirkel die zichzelf in stand houdt.
Het interessante is dat veel mensen niet eens doorhebben dat dit allemaal met elkaar samenhangt. Ze voelen zich angstig en denken dat het 'zomaar' gebeurt. Maar er is altijd iets wat het opstart, ook al zie je het zelf niet meteen.
Hoe pak je eigenaarschap over dat angstige gevoel?
Nu je weet dat je het doet in plaats van het hebt, ontstaat er ruimte. Ruimte om iets anders te gaan doen. Want dat is de kracht van eigenaarschap: zodra je beseft dat jij degene bent die angst doet, kun je ook leren om iets anders te doen.
Begin met je lichaam
Je lichaam weet niet dat er geen echt gevaar is. Wanneer jij angst doet, reageert je lichaam alsof er werkelijk iets mis is. Dus begin daar. Ga bewegen. Niet omdat dat zo gezond is of omdat je dat hoort te doen, maar omdat het werkt. Stresshormonen die je lichaam aanmaakt tijdens die angstige momenten, verdwijnen sneller als je beweegt.
Hoeft niet ingewikkeld te zijn. Loop een rondje om het blok. Doe een paar kniebuigingen. Ga de trap op en af. Je brein moet dan focussen op de beweging en heeft minder ruimte voor al die angstige gedachten.
Voor die momenten dat je niet kunt wegvluchten, denk aan een vergadering waar je niet zomaar kunt opstaan en gaan rennen, heb je je ademhaling. Wanneer je angst doet, adem je oppervlakkig en dat versterkt het gevoel alleen maar. Doe dit:
- Leg je hand op je buik
- Adem langzaam in door je neus (tel tot 5)
- Adem langzaam uit door je mond (tel tot 7)
Voor de langere termijn
Cognitieve gedragstherapie werkt goed bij angstklachten. Niet omdat het zo'n mooie naam heeft, maar omdat je daar leert om anders te kijken naar situaties. Je leert dat die gedachten die je hebt over gevaar, vaak gewoon gedachten zijn en geen feiten.
Er zijn ook andere vormen, zoals EMDR voor als er trauma achter zit, of ACT waarbij je leert om je gevoelens toe te laten in plaats van ze weg te duwen. Belangrijk is dat je vindt wat voor jou werkt.
Een methode die steeds meer erkenning krijgt bij angstklachten is hypnotherapie. Waar cognitieve therapie zich vooral richt op je bewuste gedachten, werkt hypnotherapie met je onbewuste patronen.
Precies daar waar angst ontstaat. In een hypnotische toestand, die lijkt op diepe ontspanning of focus, kun je oude automatische reacties opnieuw programmeren. Het helpt je brein als het ware om het verschil te leren herkennen tussen echt gevaar en oud geleerd gevaar.
Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat hypnotherapie het stresshormoon cortisol kan verlagen (8). Mensen ervaren daardoor meer innerlijke rust, betere nachtrust en meer controle over hun lichaamssignalen. Vaak merk je al na een paar sessies dat die angstige piekreacties minder snel opkomen — en als ze er wél zijn, dat je er niet meer in verdwijnt, maar ernaar kunt kijken met afstand.
Het nu omarmen
Mindfulness klinkt misschien zweverig, maar het gaat eigenlijk om iets heel simpels: in dit moment zijn. Wanneer je mindfulness-oefeningen doet, train je je brein om minder te worden meegesleurd door angstige gedachten.
Probeer eens deze oefening als je merkt dat je weer in die angstspiraal raakt. Benoem vijf dingen die je ziet, vier dingen die je kunt aanraken, drie dingen die je hoort, twee dingen die je ruikt en één ding dat je proeft. Het haalt je terug naar wat er werkelijk is, in plaats van wat je denkt dat er is.
Je hoeft het niet alleen te doen
Praat erover. Echt waar. Met mensen die je vertrouwt. Het is niet zwak, het is eigenlijk heel moedig. Wanneer je je angst uitspreekt, verliest het vaak al een deel van zijn macht. Bovendien voel je je minder alleen.
Lotgenotencontact kan ook waardevol zijn. Mensen die weten hoe het voelt om plotseling door angst overvallen te worden, begrijpen je op een manier die anderen misschien niet kunnen. Via organisaties zoals de ADF-stichting kun je andere mensen ontmoeten die dezelfde ervaring hebben. Het is geen therapie, maar gewoon een plek waar je kunt zijn zoals je bent.
Onthoud: je doet het allemaal. En omdat jij het doet, kun je ook iets anders doen.
Wat ga je er nu mee doen?
Hier zijn we dan. Je weet nu dat angst niet iets is wat je hebt, maar iets wat je doet. En dat maakt een verschil, want als jij het doet, kun je ook iets anders doen.
Misschien denk je nu: 'Ja, dat klinkt allemaal heel leuk, maar hoe doe ik dat dan?' Dat snap ik. Het is één ding om te begrijpen dat je angst doet, maar iets heel anders om dat ook toe te passen op jezelf. Vooral als je al jaren in die patronen zit.
Maar hier is het mooie: je hoeft het niet alleen te doen. Er zijn ademhalingsoefeningen die direct werken. Er zijn therapeuten die je kunnen helpen. Er zijn mindfulness-technieken die je rust geven. Er zijn mensen om je heen die je willen steunen, ook al lijkt het soms alsof niemand het begrijpt.
Het begint met die ene stap. Die ene keer dat je denkt: 'Oké, ik doe nu angst. Wat zou ik anders kunnen doen?' Het kan zijn dat je dan gaat ademen, gaat bewegen, of gewoon even naar buiten loopt. Het maakt niet uit wat je doet, als je maar iets doet.
Want weet je wat het is? Jij bent de enige die eigenaar kan worden van jouw gevoelens. Niemand anders kan dat voor je doen. Niet je partner, niet je therapeut, niet je beste vriend. Alleen jij. En dat is eigenlijk heel hoopgevend, want het betekent dat jij ook de macht hebt om het te veranderen.
Dus waar begin je? Begin gewoon. Begin met één ademhaling. Begin met één wandeling. Begin met het beseffen dat je het doet, en dat je daarom ook iets anders kunt doen. Het hoeft niet perfect, het hoeft niet meteen te lukken. Je hoeft jezelf er ook niet schuldig over te voelen. Je begint gewoon, en dat is meer dan genoeg.
Key Takeaways
Angst zonder duidelijke reden treft één op de drie Nederlanders en heeft vrijwel altijd een onderliggende oorzaak, ook al is die niet direct zichtbaar.
• Angst heeft altijd een oorzaak: Ook 'onverklaarbare' angst ontstaat door onbewuste gedachten, fysieke factoren of onverwerkte ervaringen
• Vermijdingsgedrag versterkt angst: Situaties ontwijken geeft korte opluchting, maar creëert een vicieuze cirkel van toenemende angst
• Directe hulp werkt: Ademhalingstechnieken, beweging en mindfulness bieden onmiddellijke verlichting tijdens angstige momenten
• Professionele hulp is effectief: Cognitieve gedragstherapie en andere therapievormen helpen langdurig bij het overwinnen van angstklachten
• Je staat er niet alleen voor: Steun zoeken bij naasten, lotgenoten of professionals is een teken van moed, niet van zwakte
Angst is niet wie je bent, maar iets wat je ervaart. Met de juiste aanpak en ondersteuning kun je leren omgaan met deze gevoelens en stappen zetten naar een leven waarin angst niet langer de hoofdrol speelt.
FAQs
Q1. Waarom ervaar ik soms angst zonder duidelijke reden? Angst zonder duidelijke reden heeft vaak toch een oorzaak, zoals onbewuste gedachten, fysieke factoren of onverwerkte ervaringen. Je brein kan soms gevaar registreren voordat je je daar bewust van bent, wat leidt tot een angstig gevoel zonder duidelijke aanleiding.
Q2. Hoe beïnvloedt onverklaarbare angst mijn dagelijks leven? Onverklaarbare angst kan een grote impact hebben op je werk, relaties en sociale leven. Het kan leiden tot vermijdingsgedrag, isolatie en zelfs problemen in je carrière of gezinsleven. Bovendien kost het omgaan met constante angst veel energie, wat kan resulteren in overspanningsklachten.
Q3. Welke rol speelt het brein bij angstreacties? Het brein speelt een cruciale rol bij angstreacties. De amygdala, hippocampus en prefrontale cortex vormen samen het 'angstcircuit'. Bij mensen met angstklachten is de amygdala vaak overactief, terwijl er een disbalans ontstaat in boodschapperstoffen zoals glutamaat en GABA.
Q4. Wat zijn effectieve manieren om met onverklaarbare angst om te gaan? Er zijn verschillende effectieve methoden om met onverklaarbare angst om te gaan. Directe verlichting kan worden gevonden in beweging en ademhalingstechnieken. Voor langetermijnresultaten zijn therapievormen zoals cognitieve gedragstherapie, mindfulness-oefeningen en het zoeken van steun bij naasten of lotgenoten waardevol.
Q5. Kan een angstig gevoel zonder reden worden overwonnen? Ja, een angstig gevoel zonder duidelijke reden kan worden overwonnen. Met de juiste aanpak, zoals therapie, mindfulness en het aanleren van copingstrategieën, kun je leren omgaan met deze gevoelens. Het is belangrijk te onthouden dat angst niet je identiteit bepaalt en dat er effectieve methoden bestaan om ermee om te gaan.
Hypnose leren
Wil jij mensen met angsten helpen om deze te overwinnen? Dan is kennis van hypnose ontzettend waardevol. Kom eens naar een gratis masterclass voor een kennismaking.
Of schrijf je gelijk in voor een van onze evenementen en opleidingen.
Heb je een vraag over onze opleiding? Plan hier een 1-op-1 gesprek.
Bronnen:
1. https://link.springer.com/article/10.1007/s00127-010-0334-8
2. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0278584607004137
3. https://digitalcommons.butler.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1240&context=bjur
4. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/jclp.22048
5. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0005796717300712
6. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/07420528.2024.2429661
7. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2352250X16302081
8. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ch.314
