Je zit aan tafel met je partner. Hij vraagt of je zijn moeder wilt ophalen van het vliegveld, morgenochtend om zes uur. Je had andere plannen, maar je hoort jezelf zeggen: "Natuurlijk, geen probleem." Weer doe je het. Je zegt ja terwijl je nee bedoelt.
Misschien herken je dit gevoel. Je past jezelf aan aan wat anderen willen, vermijdt conflicten en zet jezelf op de tweede plaats. Dit gebeurt zo automatisch dat je er niet eens bij nadenkt. Het is gewoon wat je doet.
Deze reactie heeft een naam: fawn. Het klinkt misschien als iets uit een psychologieboek, maar het is veel gewoner dan je denkt. Veel mensen doen dit zonder te beseffen wat er eigenlijk gebeurt.
Nu denk je misschien: "Maar ik ben gewoon aardig. Wat is daar verkeerd aan?" Dat snap ik. Het ziet er ook uit als vriendelijkheid. Keltner en zijn collega's onderzochten dit en ontdekten drie verschillende vormen: onderdanige uitingen, verbindende uitingen en remming [2].
Al deze gedragingen hebben een functie in relaties, maar niet altijd een gezonde.
Het verschil zit hem hier: echte vriendelijkheid is een keuze. Fawn is een automatische reactie van je lichaam wanneer je je bedreigd voelt. Je hebt geen fawn-reactie, je doet fawn. En dat is eigenlijk goed nieuws, want wat je doet kun je ook anders leren doen.
Vaak komt deze reactie voort uit ervaringen in je jeugd of trauma. Bij complexe posttraumatische stressstoornis (cPTSD), een diagnose die bij 36% van mensen in de geestelijke gezondheidszorg voorkomt, zie je dit patroon vaak terug [3].
Maar hier is het goede nieuws: je hoeft niet vast te blijven zitten in deze patronen. Je kunt leren om anders te reageren. Hypnose kan daarbij een krachtig hulpmiddel zijn, iets waar we zo dieper op ingaan.
Waarom vertel ik je dit? Omdat je waarschijnlijk heel lang hebt gedacht dat dit gewoon is wie je bent. Dat je altijd zo meegaand, zo behulpzaam, zo conflict-mijdend bent. Maar dat ben je niet per se. Dat doe je. En dat betekent dat je ook iets anders kunt gaan doen.
Hoe herken je dit patroon bij jezelf?
Je lichaam weet het vaak eerder dan je hoofd. Wanneer je je bedreigd voelt en vechten of vluchten geen optie is, schakelt je zenuwstelsel automatisch over naar een andere strategie: meegaand zijn. Het gebeurt zo snel dat je er niet eens bewust van bent. Maar hoe merk je dat je dit doet?
Wat er gebeurt in je relaties
Laat ik een voorbeeld geven. Sandra zit in mijn praktijk en vertelt over haar relatie. "Hij vraagt altijd of ik het leuk vind wat we gaan doen", zegt ze. "En ik zeg altijd ja." Maar dan komt de aarzeling. "Ook als ik er helemaal geen zin in heb."
Herken je dit? Je zegt ja terwijl je nee bedoelt. Je stemt in met plannen waar je eigenlijk geen zin in hebt. Waarom? Om conflict te vermijden. Je voelt je verantwoordelijk voor andermans gemoedstoestand en dat is uitputtend.
Je lichaam verraadt je ook. Die geforceerde glimlach, die spanning rond je ogen, die overdreven beleefdheid. Het zijn allemaal signalen. Je bent hyperbewust van wat je partner voelt, maar wat voel jij eigenlijk? Dat weet je vaak niet eens meer.
Op je werk en met vrienden
Vrijdag, vier uur. Je bent klaar om naar huis te gaan. Je hebt plannen met je kinderen. Dan komt je baas langs. "Kun jij die presentatie nog even afmaken? Hij is maandag pas nodig."
Wat zeg je? "Tuurlijk, geen probleem." Terwijl je vanbinnen denkt: daar gaan mijn plannen. Dit is geen vrijwilligheid, dit is een automatische reactie. Je lichaam heeft besloten dat meegaan veiliger is dan nee zeggen.
Met vrienden doe je hetzelfde. Je anticipeert op wat zij nodig hebben voordat ze het zelf weten. Je bent altijd paraat, altijd alert. En dat kost energie, meer dan je beseft. Je geest staat continu aan en dat is vermoeiend.
Waarom mensen het niet zien
Mensen om je heen vinden je geweldig. Je bent zo aardig, zo behulpzaam, zo loyaal. "Wat ben jij toch een lieverd," hoor je vaak. En dat klopt ook, je bent lief. Maar wat zij niet zien, is de prijs die je betaalt.
Het verschil tussen echt aardig zijn en fawn doen? Bij aardig zijn kies je bewust. Je helpt omdat je dat wilt. Bij fawn is het een onbewuste stressreactie. Je doet het omdat je lichaam dat veiliger vindt dan de alternatieven.
Vooral vrouwen krijgen vaak complimenten voor dit gedrag. "Wat ben je toch zorgzaam," wordt er gezegd. En dat maakt het nog lastiger om te herkennen dat het eigenlijk een overlevingsstrategie is. Je wordt beloond voor iets wat je uitput.
Het ironische is dit: je omgeving ziet alleen je vriendelijke kant. Jij voelt de uitputting, het gevoel dat je jezelf kwijt bent, de frustratie als je weer eens ja hebt gezegd terwijl je nee bedoelde. Dat zie je pas als je er echt last van krijgt.
Waar komt dit vandaan? Je vroegste overlevingslessen
Laten we even teruggaan naar het begin. Stel je voor: je bent vier jaar oud en je moeder heeft weer een slechte dag. Je weet dat niet zo te benoemen natuurlijk, maar je voelt wel aan dat er iets niet klopt. De sfeer in huis is gespannen. Je leert al snel: als ik maar heel braaf ben, heel stil, dan gaat het misschien beter.
Die vierjarige wist nog niet dat hij bezig was een overlevingsstrategie te ontwikkelen. Hij deed gewoon wat werkte.
Wanneer veiligheid ontbreekt
Fawn ontstaat meestal daar waar veilige hechting ontbreekt. En dat hoeft niet eens per se drama te zijn. Misschien had je ouders die emotioneel onvoorspelbaar waren. De ene dag kreeg je een knuffel voor iets, de andere dag werd je uitgescholden voor precies hetzelfde gedrag.
Of je had een moeder die het moeilijk had na een scheiding en jij werd opeens de volwassene in huis. Je leerde: als ik maar goed zorg voor mama, dan blijft ze wel van me houden. Onveilig gehechte relaties, waarbij liefde voorwaardelijk voelt, vormen vaak de basis voor deze respons.
Je ontdekte dat hoe minder je opvalt, hoe veiliger het is. Dat is logisch, want als kind ben je volledig afhankelijk van je verzorgers. Je kunt niet gewoon weglopen als het thuis moeilijk is.
Als vechten en vluchten geen optie zijn
Evolutionair gezien is fawn briljant bedacht. Toen we nog in stammen leefden, betekende uit de groep gezet worden vrijwel zeker de dood. Alleen overleven was niet realistisch. Dus wat deed je lichaam? Het koos voor de strategie die sociale verbinding behield: meegaan met de groep, jezelf aanpassen, conflicten vermijden.
Je brein beslist dit in een fractie van een seconde. Wanneer de amygdala, je interne alarminstallatie, gevaar detecteert, schakelt het meteen naar de veiligste optie. En voor een kind is dat vaak: doe maar wat de volwassenen willen.
Hoe je dit als kind leerde
Misschien herken je jezelf in een van deze situaties:
- Je moest vroeg volwassen worden, omdat papa of mama het moeilijk had
- Je groeide op met een broertje of zusje dat alle aandacht opeiste, dus jij werd het 'makkelijke' kind
- Thuis mocht je geen emoties uiten, dus je leerde ze weg te stoppen
- Je ervaarde onveiligheid, fysiek of emotioneel, en meegaand zijn leek de beste bescherming
Vooral kinderen met een gevoelig zenuwstelsel ontwikkelen dit patroon snel. Hoogbegaafde of hooggevoelige kinderen pikken subtiele signalen veel sterker op. Ze voelen de spanning in de kamer voordat anderen het doorhebben.
Het interessante is: die strategie werkte toen. Je overleefde je jeugd, je behield de liefde van je ouders (of wat daarvoor doorging), je vermeed veel conflicten. Die vierjarige deed precies wat hij moest doen.
Alleen nu ben je geen vier meer. Die dreiging van vroeger is er niet meer, maar je lichaam reageert nog steeds alsof het zo is. Het is alsof je je hele leven een paraplu bij je hebt, omdat het ooit heeft geregend.
Gelukkig kun je nieuwe patronen leren. Je lichaam kan leren dat het nu veilig is om anders te reageren. Daarover hebben we het zo.
Wat gebeurt er als je dit blijft doen?
Misschien denk je: "Maar het werkt toch? Iedereen vindt me aardig, er zijn geen conflicten." Dat snap ik. Op korte termijn lijkt dit gedragspatroon inderdaad harmonie te brengen. Maar wat er op lange termijn gebeurt, is minder prettig.
Die overlevingsstrategie die je ooit beschermde? Die gaat je uiteindelijk kapotmaken.
Je raakt jezelf kwijt
Vorig jaar sprak ik een vrouw die zei: "Ik weet niet eens meer wat ik lekker vind om te eten. Ik bestel altijd wat mijn man wil." Dat is wat er gebeurt als je continu je eigen behoeften onderdrukt. Je raakt vervreemd van je emoties, je wensen, je grenzen.
Je voelt je eigen grenzen niet meer aan. Waar houdt de ander op en waar begin jij? Dat wordt steeds onduidelijker. Voor anderen lijk je altijd vriendelijk en meegaand, maar vanbinnen verdwaal je steeds verder van wie je werkelijk bent.
Keuzes maken voor jezelf wordt lastig. Wat wil je nou echt? Je hebt zo lang gedaan wat anderen wilden, dat je het antwoord op die vraag niet meer weet. En dat heeft gevolgen voor je zelfbeeld. Je gaat twijfelen aan je eigen waarde.
Je lichaam houdt het niet vol
Je lichaam staat continu in de startblokken. Altijd alert op signalen van anderen. Altijd bezig om conflicten te voorkomen voordat ze ontstaan. Dat kost belachelijk veel energie.
Denk je dat je lichaam dat eindeloos kan volhouden? Nee dus. Je kunt chronische vermoeidheid ontwikkelen, hoofdpijn krijgen, spierpijn, slaapproblemen. Je immuunsysteem verzwakt. Hormonen raken van slag.
Veel mensen die zo functioneren, lopen recht op een burn-out af. En dan kijkt iedereen verbaasd: "Maar je leek altijd zo rustig, zo in balans." Ja, dat leek zo. Maar rustig zijn en stress onderdrukken zijn twee hele verschillende dingen.
Die onderdrukkte emoties moeten ergens naartoe
Wat doe je met je boosheid? Met je frustratie? Met die keren dat je eigenlijk had willen zeggen: "Nee, dit pik ik niet"? Die gevoelens verdwijnen niet omdat je ze niet uit.
Ze bouwen zich op onder de oppervlakte. Totdat je op een dag ontploft om iets kleins. Je partner laat een kopje vallen en je schreeuwt hem de huid vol. Of je barst in huilen uit omdat de kassa bij de supermarkt niet werkt.
Dan kijkt iedereen verbaasd. "Wat is er met haar aan de hand? Ze doet zo raar." En jij voelt je schuldig. Weer heb je het niet goed gedaan. Weer ben je iemand teleurgesteld.
Na zo'n uitbarsting komen vaak gevoelens van schaamte en zelfverwijt. Je hebt jezelf weer in de steek gelaten. Dit patroon kan leiden tot depressie, angststoornissen en chronische stress. En dat gun ik je niet.
Er moet een betere manier zijn. En die is er ook.
Hypnose als uitweg
Stel je voor dat je jarenlang tegen een deur hebt geduwd die op slot zat, terwijl de sleutel de hele tijd in je zak zat. Zo voelt het vaak met fawn-patronen. Je probeert van alles om te veranderen, maar die automatische reacties blijven terugkomen. Hypnose kan die sleutel zijn.
Waarom werkt hypnose dan wel? Het gaat rechtstreeks naar je onderbewustzijn, precies waar al die automatische reacties zijn ontstaan. Je kunt wel met je verstand begrijpen dat je grenzen mag stellen, maar je lichaam reageert nog steeds alsof je in gevaar bent. Hypnose helpt om die boodschap ook echt bij je onderbewustzijn te krijgen.
Wat Gebeurt Er Eigenlijk?
Je onderbewustzijn is niet stom. Het heeft deze patronen ooit ontwikkeld om je te beschermen. Als kind was meegaan misschien echt de veiligste optie. Maar nu ben je geen kind meer en toch blijft je lichaam doen alsof het zo is.
Tijdens hypnose kom je in een ontspannen staat waarin je onderbewustzijn toegankelijker wordt. Juist daar liggen die oude overlevingsstrategieën opgeslagen. Onderzoek laat zien dat hypnose al na twee maanden significante verbetering kan geven bij traumagerelateerde klachten [1].
Een hypnotherapeut kan met die wortel werken, niet alleen met wat je ziet aan de oppervlakte. Het gaat dan om:
- Opsporen van overtuigingen die je tegenhouden
- Loslaten van emoties die vastzitten
- Denkpatronen echt veranderen, niet alleen begrijpen
Hypnotherapie gebruikt gerichte suggesties om je onderbewustzijn te herprogrammeren, zodat je anders reageert in situaties waar je voorheen automatisch in fawn schoot [2].
Veiligheid staat voorop
Hier is iets belangrijks: je verliest nooit de controle tijdens hypnose. Je kunt altijd zelf uit de trance komen [3]. Dit is essentieel, want fawn ontstond juist door een gebrek aan veiligheid. Een goede hypnotherapeut creëert een omgeving waarin je onderbewustzijn zich kan openen zonder angst.
Hoe ziet een sessie Eruit?
Meestal begint het met uitleg over wat er gaat gebeuren. Daarna volgt een ontspanningsfase waarin je in trance raakt. Je blijft wel gewoon bewust, hypnose is geen slaap. Vervolgens werkt de therapeut met suggesties die je helpen nieuwe, gezondere reacties te ontwikkelen.
Het mooie is dat je na afloop vaak merkt dat situaties die je eerder stress opleverden, opeens anders aanvoelen. Niet omdat je er rationeel over hebt nagedacht, maar omdat je onderbewustzijn nu anders reageert.
Je hebt geen fawn-reactie, je doet fawn. En wat je doet, kun je ook anders leren doen. Hypnose helpt je daarbij op het niveau waar het echt telt.
Je kunt hier echt iets aan doen
Nu weet je het. Je herkent die momenten waarop je 'ja' zegt terwijl je 'nee' bedoelt. Die keren dat je jezelf wegcijfert om anderen tevreden te houden. Dat gevoel dat je jezelf kwijt bent geraakt ergens onderweg.
Misschien denk je nu: "Oké, en nu? Ik doe dit al zo lang, kan ik hier nog wel van af?" Het antwoord is ja. Je kunt hier echt iets aan doen. Waarom? Omdat je het doet. Je hebt geen fawn-reactie vastgezet in je DNA. Je doet fawn, en wat je doet kun je ook anders leren doen.
Dat betekent niet dat het makkelijk wordt. Deze patronen zitten diep en zijn ontstaan toen je jong was, om jezelf te beschermen. Maar bescherming die vroeger nodig was, kan nu juist in de weg staan. Het is alsof je nog steeds een winterjas draagt terwijl het zomer is geworden.
Hypnose kan daarbij helpen omdat het rechtstreeks werkt op die plek waar deze automatische reacties zijn ontstaan. Niet door je te vertellen wat je moet doen, maar door je te helpen ontdekken wat je eigenlijk wilt doen. Door je te laten voelen hoe het is om vanuit veiligheid te reageren in plaats van vanuit angst.
Wat betekent dat voor jou? Het betekent dat je kunt leren om 'nee' te zeggen zonder dat je hele wereld instort. Het betekent dat je kunt leren om eerst bij jezelf te checken wat jij wilt voordat je antwoord geeft. Het betekent dat je vriendelijk kunt blijven vanuit keuze, niet vanuit angst.
Je hoeft niet bang te zijn dat je opeens een egoïstische, onvriendelijke persoon wordt. Integendeel. Wanneer je vanuit echte keuze vriendelijk bent, voelt dat veel echter voor anderen dan wanneer je het doet uit angst. Mensen voelen dat verschil, ook al kunnen ze het niet altijd benoemen.
Het mooie is: je hoeft dit niet alleen te doen. Er zijn therapeuten die je kunnen helpen. Er zijn technieken die werken. En vooral: er is hoop. Duizenden mensen hebben geleerd om anders te reageren dan ze jarenlang gewend waren.
Dus waar begin je? Met het erkennen dat je dit doet. Met het accepteren dat het oké is dat je dit hebt gedaan - het heeft je geholpen te overleven. En met de beslissing dat je nu iets anders wilt leren.
Je bent het waard om gezien en gehoord te worden voor wie je echt bent. Je bent het waard om 'nee' te zeggen wanneer je nee bedoelt. En ja, je kunt dit leren. Stap voor stap.
Hypnose leren
Wil jij hypnose leren voor jezelf, of weet je al dat je er mensen mee wilt helpen? Kom eens naar onze gratis masterclass.
Of schrijf je direct in voor een van onze opleidingen en evenementen.
Heb je een vraag over de opleiding? Plan hier een 1-op-1 gesprek.
Referenties
[1] - https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/20008066.2023.2183005
[2] - https://mentalhealth.bmj.com/content/27/1/e301240
[3] - https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10720160802035584
