Mantelzorg: Technieken om stress te verminderen en overbelasting te voorkomen

Nico Jacobs
12 april 2017

Tot mijn schrik kwam ik er een tijdje geleden achter dat er in Nederland 3,5 miljoen mantelzorgers zijn. Dit vind ik een ontzettend grote groep in de Nederlandse zorgstaat en het laat zien dat die staat de zorg toch steeds meer aan de burgers overlaat. 2,6 miljoen Nederlanders werken minimaal 8 uur per week als mantelzorger en 1,1 miljoen Nederlanders doen dit ook nog eens langer dan drie maanden. Dit kan je toch een hele werkdag of een dag in het weekend kosten waardoor je minder tijd voor ontspanning hebt of minder geld te besteden hebt.

Mantelzorgen is een van de zwaarste taken die je op je kunt nemen en doordat je vaak voor een geliefde zorgt kan het ook voor veel stress zorgen. Daarom ga ik in dit blog in op wat mantelzorgen is, hoe je kunt controleren of je overbelast bent en wat je daartegen kunt doen.

Wat is mantelzorg?

Als je een mantelzorger bent betekent dit dat je zorgtaken op je neemt voor iemand in je omgeving. De meeste mantelzorgers zorgen bijvoorbeeld voor hun ouders. Daarna zorgen de meeste mantelzorgers voor een kennis, vriend of zelfs de buren.

Het zorgen kan bestaan uit het doen van de boodschappen en huishoudelijk werk omdat de persoon voor wie je zorgt daar niet meer toe in staat is, maar het kan ook verder gaan. Er zijn ook mantelzorgers die de persoon helpen met douchen, aankleden, eten en het nemen van hun medicijnen. Dit is al veel intensiever dan 1 keer per week het hele huis schoonmaken omdat je veel persoonlijker werk doet.

Mantelzorgers overbelast

Omdat mantelzorgen vaak vanuit liefde gebeurt is de kans zeer aanwezig dat je jezelf overbelast. Je wilt je ouders, partner of kind immers de beste zorg geven en rent daardoor al snel de benen uit je lijf.

Als mantelzorger van iemand die chronisch ernstig ziek is loop je risico op de volgende klachten:

Daarnaast kan ook je fysieke gezondheid verminderen als je een mantelzorger bent.

Vrouwen krijgen vaak sneller last van deze symptomen dan mannen, maar deze resultaten kunnen ook naar voren zijn gekomen omdat mantelzorgen vaak aan vrouwen wordt overgelaten.

Uit Amerikaans onderzoek naar mantelzorgers voor hiv-patiënten blijkt dat hoe meer taken een mantelzorger op zich neemt hoe groter de kans is dat hij/zij depressief wordt. Stress is een belangrijke factor bij het ontwikkelen van deze depressie. Het is al langer bekend dat langdurige stress voor een depressie kan zorgen en daarom is het belangrijk om niet alleen goed voor je naaste te zorgen, maar ook voor jezelf.

Het gedrag van de patiënt heeft erg veel invloed op de mate van stress bij de mantelzorger. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat mantelzorgen voor iemand met dementie mentaal het zwaarste is en onderzoekers geven ook aan om mantelzorgers voor dementerenden extra training te geven in hoe om te gaan met bepaalde situaties die typisch zijn voor mensen met geheugenproblemen.

Dementie kan erg onvoorspelbaar verlopen en vooral dat is erg stressvol voor de mantelzorger.

Fysieke beperkingen bij de patiënt zijn vooral voor mantelzorgers die hun partner verzorgen iets dat zwaar is om mee om te gaan. Als volwassen kinderen kunnen helpen is dat een goed idee, want die hebben hier significant minder last van dan de partner van de patiënt.

Positieve kanten van mantelzorg

Mantelzorgen is gelukkig niet alleen kommer en kwel. Anders zouden ook niet miljoenen Nederlanders mantelzorg op zich nemen. Uit onderzoek blijkt namelijk ook dat mantelzorgen mensen een nuttig en nodig gevoel geeft. Ook geeft mantelzorgen zelfvertrouwen in het kunnen omgaan met een crisissituatie.

Daarbij versterkt mantelzorgen vaak de band tussen de mantelzorger en de patiënt. Dit wordt vaak als zeer waardevol ervaren.

Meetinstrument overbelasting mantelzorger

Ondanks de positieve kanten van mantelzorgen blijft het een zwaar “beroep”. Daarom is het belangrijk om soms even een pas op de plaats te maken om te controleren of alles met jezelf nog wel goed gaat. Je wilt immers niet als mantelzorger zelf ook een mantelzorger nodig hebben.

Over het algemeen kijkt men naar de draagkracht van de mantelzorger en of dit meer is dan de huidige draaglast.

Er zijn verschillende vragenlijsten ontwikkeld om te controleren of de draagkracht en draaglast nog wel ongeveer hetzelfde zijn. Meestal heeft zo’n vragenlijst een stuk of 30 vragen om goed te kunnen controleren of je last hebt van het mantelzorgen. Hier kun je een kleine vragenlijst invullen voor jezelf invullen.

  1. Heb je het gevoel dat je controle hebt over je huidige situatie?
  2. Heb je het gevoel dat je voldoende tijd voor jezelf hebt?
  3. Is het lastig om een planning te maken door het ziektepatroon van de persoon voor wie je zorgt?
  4. Heb je het gevoel dat je vast zit in de situatie als je aan het mantelzorgen bent?
  5. Heeft je sociale leven veranderingen doorgemaakt door het mantelzorgen?
  6. Voel je je eenzaam?
  7. Heb je het idee dat je financieel minder zeker bent dan voor het mantelzorgen?
  8. Heb je je ooit geschaamd voor het gedrag van de persoon voor wie je mantelzorgt?
  9. Heb je het gevoel dat je gemanipuleerd wordt door de persoon voor wie je zorgt?
  10. Hebben andere familieleden waardering voor het mantelzorgen dat je doet?
  11. Geeft het mantelzorgen je een goed gevoel?
  12. Geeft de persoon voor wie je zorgt uiting aan dankbaarheid in enige vorm?

Als je de antwoorden bekijkt en je hebt vooral antwoorden waaruit positieve gevoelens en eigenschappen spreken is dat natuurlijk goed, maar komt vooral naar voren dat je niet tevreden bent en dat andere mensen de moeite die je steekt in het mantelzorgen niet waarderen, dan kan het tijd zijn om stappen te nemen om jezelf tegen stress en ongeluk te beschermen.

Mantelzorg vergoeding belastingdienst

Een van de grootste stressfactoren voor mantelzorgers is de financiële kant. Soms gaan mensen minder werken of heb je gewoon extra kosten door de zorgtaken die je op je neemt.

Gelukkig heeft de Nederlandse overheid hieraan gedacht en wordt mantelzorgen beloond. Gemeenten kunnen mantelzorgers bijvoorbeeld belonen en het mantelzorgen kan ook van invloed zijn op je inkomstenbelasting. Mezzo heeft een duidelijke pagina waarin de financiële vergoedingen die soms mogelijk zijn worden aangegeven.

Werk en mantelzorg combineren

Vooral als je voor je ouders zorgt kan het soms lastig zijn om werk en mantelzorg te combineren. Als mantelzorger heb je rechten om met verlof te gaan. Je loon wordt dan wel iets lager, maar je baas mag je niet ontslaan.

Het is erg belangrijk om op je werk aan te geven dat je bent begonnen met mantelzorgen. Je baas en collega’s hebben dan vaak meer begrip als je dan een keer eerder weg moet of vermoeid bent.

Daarbij kun je na zo’n mededeling ook beter met je baas overleggen over je werkuren of over het opsparen van overuren voor als je onverwachts vrij moet nemen. Als je onverhoopt toch te veel hooi op je vork hebt genomen en dan toch een verandering op je werk wilt zien komt dit ook niet uit het niets op hun bordje.

Het is belangrijk dat je duidelijke afspraken met je werkgever maakt.

Bevestig mondelinge afspraken daarom altijd even via de mail zodat je alles zwart op wit hebt staan. Dat voorkomt een hoop misverstanden.

Stress door het mantelzorgen verminderen

Zorgen voor iemand van wie je houdt zorgt voor stress doordat je soms in tijdsnood kunt komen en natuurlijk omdat je de persoon liever helemaal beter maakt. Gelukkig zijn er dingen die je kunt doen om de stress van het mantelzorgen te verminderen.

Tip 1: Verdiep je in de ziekte van de persoon voor wie je zorgt

Kennis over een ziekte kan ontzettend veel doen om angsten over het verloop ervan te verminderen. Als je geliefde ziek is kan dit je erg onzeker maken over de toekomst. Door je te verdiepen weet je beter waar je aan toe bent en daardoor leer je vaak ook handvatten om met typische situaties om te gaan.

Tip 2: Gebruik meditatie om regelmatig te ontspannen

Door dagelijks 10 minuten te mediteren, bijvoorbeeld in je ochtendritueel, verlaag je de hoeveelheid stresshormonen in je bloed. Hierdoor kun je beter ontspannen tijdens het zorgen en heb je ook minder last van spanning.

Tip 3: Gebruik mindfulness als je bezig bent met mantelzorgtaken

Het zou toch zo mooi zijn als alles anders was geweest. Dit is een gedachte die bij je kan opkomen als je aan het mantelzorgen bent. Je baalt wellicht van hoe alles is gelopen en dat kan je kwaad maken. Door mindfulness te gebruiken blijf je juist met je aandacht in het hier en het nu. Je voelt, ziet en ruikt waarmee je bezig bent en accepteert de situatie zoals hij is.

Door je gedachten in het hier en nu te houden dwalen ze minder snel af naar fantasie. Een boeddhist heeft ooit gezegd: “A wandering mind is an unhappy mind.”. Meestal wordt je van die dwalende gedachten dus niet gelukkig.

Tip 4: Vraag hulp als je dat nodig hebt

Soms heb je zelf ook even een dipje of moet je gewoon wat voor jezelf doen. Het is verstandig om hulp te vragen, het liefst nog voordat het nodig is, maar als je voelt dat je het nodig gaat hebben. Door “reserve” mantelzorgers te hebben voorkom je stress als je zelf een keer iets niet kunt doen.

Tip 5: Plan ook me-time in

Ontspannen is belangrijk voor iedereen. Niet alleen de persoon voor wie je zorgt moet het fijn hebben, ook jijzelf moet genietmomentjes hebben. Me-time is een goed moment om even te ontspannen op de manier die jij prettig vindt. Wandelen, dansen, schilderen, breien, lezen, sporten, wat jij ook maar prettig vindt om te ontspannen. Plan het in. Al is het gewoon een uur voor je uit staren.

Wil je meer weten over mentale technieken om met stress om te gaan? Kom dan eens naar een seminar of bekijk de opleidingen van het Hypnose Instituut Nederland.

Bronnen:

http://mantelzorgsteunpunt.nl/Hoeveel_mantelzorgers_zijn_er_in_Nederland_

http://www.atsjournals.org/doi/abs/10.1164/rccm.200604-493OC

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1525-1497.2005.0073.x/full

http://web.a.ebscohost.com/abstract?direct=true&profile=ehost&scope=site&authtype=crawler&jrnl=0002838X&AN=3919259&h=hiM%2fNb8sJ9w2j6ZnBzIWmWVf%2fkezMOqBFVH80YFqGvvu%2bKpYul%2bEbt1IluKCnCjxaad%2bL45anTcLnrUlJzoI%2fQ%3d%3d&crl=c&resultNs=AdminWebAuth&resultLocal=ErrCrlNotAuth&crlhashurl=login.aspx%3fdirect%3dtrue%26profile%3dehost%26scope%3dsite%26authtype%3dcrawler%26jrnl%3d0002838X%26AN%3d3919259

https://academic.oup.com/psychsocgerontology/article/58/2/P112/557802/Associations-of-Stressors-and-Uplifts-of

https://www.researchgate.net/publication/281340344_The_Informal_Caregiver_Burden_Assessment_Questionnaire_validation_for_Brazil

Bewaren