De psychologie achter de slachtofferrol

Een tijdje terug zette ik een bericht op Facebook dat ik vroeger heel goed was in slachtoffer zijn. Alles was de schuld van anderen en nare dingen overkwamen mij altijd. Nooit doordat ik daar zelf de hand in had, ik was gewoon het slachtoffer. Gelukkig heb ik dit weten om te draaien en heb ik hier nu geen of nauwelijks last van. Als ik merk dat ik mezelf in de slachtofferrol wil zetten dan probeer ik dit direct om te draaien.

Om ervoor te zorgen dat jij ook niet het slachtoffer van jezelf bent ga ik in dit artikel in op de psychologie achter de slachtofferrol.

Psychologie achter de slachtofferrol

In de introductie hebt je het al een beetje kunnen zien dat de slachtofferrol betekent dat je jezelf aanpraat dat je het slachtoffer bent van situaties om je heen.

Uiteraard gebeuren er dingen in je leven waarin je eigenlijk best het slachtoffer bent, maar als je de slachtofferrol ook op je neemt ga je eigenlijk zwelgen in het gevoel van: “Kijk wat ze mij hebben aangedaan.” En vervolgens heb je erg veel zelfmedelijden.

Dit kan een fase zijn in je leven, maar de slachtofferrol kan ook een onderdeel van je identiteit zijn. Uit onderzoek naar kinderen van zaaddonoren blijkt bijvoorbeeld dat een deel zichzelf identificeert als slachtoffer van de situatie, terwijl andere kinderen zichzelf identificeren als kinderen waarvan de ouders graag wilden dat die er zouden zijn(1).

Waarom het slachtoffer zijn?

Er zijn verschillende redenen waarom sommige mensen de slachtofferrol aannemen. De reden die voor de meeste mensen van belang is, is om om te gaan met negatieve emoties. Soms worden die negatieve situaties die voor die emoties zorgen niet eens ontweken omdat mensen die graag in de slachtofferrol duiken liever het slachtoffer spelen.

Of juist omdat hun reactie op gevaar bevriezen is in plaats van rennen of vechten.

Het is de manier om passief te leven.

Je bent dus niet een per sé een zwak mens als je in de slachtofferrol duikt.

Toch zijn er ook minder leuke redenen waarom sommige mensen ervoor kiezen om het slachtoffer te zijn, namelijk:

Andere mensen beïnvloeden (voor medelijden).
Agressief gedrag naar anderen goedpraten (hij/zij is de dader).
Ontwijken van verantwoordelijkheid (niet mijn schuld).

Daarbij zijn er een paar kenmerken die sommige mensen hebben in de slachtofferrol die geen duidelijk voordeel hebben:

Verkeerde vrienden aantrekken om zichzelf en de wereld te overtuigen van een slechte status.
Veel denken hoe anderen misbruik maken van je goedheid.

(2)

Slachtofferrol test

Als je niet zeker weet of je nu slachtoffer bent of jezelf per ongeluk in de slachtofferrol hebt gezet heb ik een paar stellingen voor je waarmee je dat kunt testen. Check voor jezelf of je het met deze stellingen eens bent:

Je vindt agressie goed als mensen het verdienen.
Je vertrouwt niemand en de wereld is een slechte plaats, daarom kan ik niet gelukkig worden.
Je zit in een relatie met iemand die je niet goed behandelt en kan zo het slachtoffer blijven.
Je praat, klaagt en zeurt tegen anderen net zo lang tot je je zin hebt.
Je gebruikt vaak zinnen zoals: “Jij bent de enige die me kan helpen.”
Je neemt wraak op mensen die je iets hebben “misdaan”.
Je provoceert mensen tot ze flippen, maar negeert of maakt je eigen rol hierin kleiner.
Je vindt het eng om stappen te nemen om controle over je eigen leven te nemen.

Het ontstaan van het slachtoffer willen zijn

Het ontstaan van het slachtoffer zijn is vaak iets dat in de kindertijd gebeurt. Als kind wordt het snel geaccepteerd door anderen dat je het slachtoffer bent van een situatie. Je bent nog klein, je bent niet sterk en je weet natuurlijk eigenlijk nog helemaal niets.

Dit slachtofferschap kan blijven bestaan in het volwassen leven waarin je dingen die je overkomen ondergaat, zonder actie te nemen om de situatie te veranderen.

Daarbij is het slachtofferschap ook vaak een manier om om te gaan met woede. Stress en omstandigheden wekken bijvoorbeeld woede op. Dit is eigenlijk een heel oncomfortabele emotie die men vaak uit door even (gecontroleerd) woest te worden. Dit om de stress te verminderen of om de situatie te veranderen. Door jezelf dan als slachtoffer te zien hoef je niets te doen en onderdruk je de “uitbarsting” of oplossing die je eigenlijk moet nastreven.

Het stoppen met slachtoffer spelen

Uiteindelijk help je jezelf niet verder als je jezelf in de slachtofferrol zet. De slachtofferrol is eigenlijk de weg naar ongeluk en falen.

Een krachtig voorbeeld hiervan is onderzoek dat Viktor Frankl heeft uitgevoerd bij overlevers van naziconcentratiekampen. Dit zijn de grootste slachtoffers die er zijn. In zo’n kamp was alle vrijheid weg. De enige vrijheid die joden, zigeuners, gehandicapten en homoseksuelen nog hadden was de keuze hoe ze zich zouden gedragen en hoe ze tegen hun situatie aan zouden kijken. De vrijheid die ze nog hadden was dus vooral mentaal(3).

Mensen met de grootste overlevingskansen weigerden om zichzelf als slachtoffer te zien. In gedachten waren ze bezig met ontsnappen en met de beste manier om toch te overleven. Wegkwijnen in slachtofferschap zou daar letterlijk wegkwijnen betekenen.

“It was the freedom to bear oneself ‘this way or that,’ and there was a ‘this or that.'” (Frankl, 1954/1967, p. 94)

In dit interview zie je het vanaf minuut 12.14.

Juist nu, in tijden van vrede en complete vrijheid, is het ontzettend makkelijk om juist niet het slachtoffer te zijn, maar om juist het beste uit jezelf te halen.

Je bent niet gevangen. Je kunt elke bieb inlopen om te leren uit boeken en je kunt alles wat je maar wilt weten leren op het internet. Er zijn talloze organisaties die een helpende hand bieden bij problemen. Het enige dat je hoeft te doen is actie ondernemen.

Tips om te stoppen met slachtofferschap

Om te stoppen met slachtofferschap is het belangrijk om eerst te controleren of je slachtoffer-achtige gedachten en gedragingen hebt. Gedachten worden vaak acties en daarom is het belangrijk om eerst de mentale knop om te zetten, vervolgens kan het gedrag bijna als vanzelf veranderen.

Tip 1: Onderzoek of je last hebt van een zelfopgelegde slachtofferrol

In eerste instantie kun je dus de test in dit blog uitvoeren.

Tip 2: Gebruik mindfulness om gedachten in de gaten te houden

Gedachten kunnen je mentaal verder in je slachtofferrol duwen. Gedachten zoals “Waarom overkomt mij dit.” Of “X had dit moeten doen.”, zijn gedachten die je slachtofferrol kunnen versterken. Door mindful te zijn kun je de gedachte en emotie erbij herkennen.

Tip 3: Verander je gedachten

Dit is makkelijker gezegd dan gedaan, maar als je met mindfulness gedachten hebt geïdentificeerd die je slachtofferschap versterken kun je gaan omdenken. In plaats van “waarom overkomt mij dit” verander je de gedachte bewust naar “wat moet ik doen om de situatie te veranderen.” In plaats van “X had dit moeten doen.” Kun je denken “Ik ga iets doen om het op te lossen.”.

Tip 4: Gebruik zelfhypnose

Met zelfhypnose kun je overtuigingen veranderen en vooral versterken. Om van de “bevries” reactie op nare dingen in je leven af te komen is het nodig om overtuigingen te veranderen over je kunnen om de situatie waarin je zit te veranderen.

Tijdens zelfhypnose kun je suggesties die deze overtuigingen versterken herhalen. Je ontspant dan, je focust je op je ademhaling door de buik, en sluit je ogen. Vervolgens herhaal je de volgende suggesties hardop:

Ik ben sterk.
Ik kan me aanpassen aan een nieuwe situatie.
Ik kan mijn situatie veranderen.
Ik heb de capaciteiten om de situatie te veranderen.
Ik kan leren wat ik moet doen om de situatie te veranderen.
Ik ben geen slachtoffer.
Ik reageer op de situatie om er gelukkiger uit te komen.

Hieronder een oefening waarin ik je meeneem om in hypnose te komen.

Tip 5: Omring jezelf met positieve mensen

Heb je veel mensen om je heen die je een naar gevoel geven of die je slachtofferrol versterken? Probeer dan eens mensen te vinden waar je je beter bij voelt en die tips geven om juist met een situatie om te gaan in plaats van dat ze jou ook zien als slachtoffer die verder niets kan doen.

Een goede vriend kan altijd tips geven over wat hij/zij zou doen om de situatie te veranderen en je niet aanmoedigen om te zwelgen in zelfmedelijden.

Tip 6: Laat goed of slecht gaan

Het is soms gewoon wat het is. Iets is niet goed en ook niet altijd slecht. Iets is iets en dat geeft jou een bepaald gevoel. Door die gevoelens te erkennen in plaats van aan te geven of een situatie goed of (met name) slecht is kun je verder gaan met het veranderen van de situatie. Je kunt actie ondernemen om een negatieve emotie te veranderen.

Tip 7: Vraag hulp

Als je het lastig vindt om mindfulness of zelfhypnose toe te passen kun je hulp vragen aan iemand die mindfulness lessen geeft of die hypnotherapie geeft. Een hypnotherapeut kan bijvoorbeeld achterhalen welke overtuigingen ervoor zorgen dat je een slachtofferrol op je neemt en je helpen die te veranderen. Dan krijg je ook zelfhypnose huiswerk mee met suggesties die op jou van toepassing zijn.

Wil je meer weten over mentale technieken om je leven te verbeteren? Bekijk dan eens de opleidingen van het Hypnose Instituut Nederland of volg de gratis online masterclass over hypnose.

Pin ook deze handige infographic als geheugensteuntje:

slachtofferrol loslaten

Bron:

Bewaren